والدین درخت سبز نظام خلقت می باشند که فرزندان میوه های شاداب آن می باشند و زمین پربرکتی هستند که مهد پرمهر آنان، زمینه ساز پرورش نسل آدمیان می باشد. به همین دلیل آغوش گرم آنان بستر مناسبی برای شکوفایی استعداد فرزندان می باشد و به همین دلیل در قرآن مجید اهمیت نیکی به والدین تا آنجا است که پس از توحید پروردگار عالم ذکر شده است و یکی از مهمترین سفارشات خداوند متعال است و شکر گزاری به والدین در کنار شکر گزاری خداوند یاد شده است چنانچه میفرماید: برای من و برای پدر و مادرت شکر بجا آور که بازگشت همه شما به سوی من است(لفمان 14) و همچنین در آیه بعد چنین می فرماید: و پروردگارت فرمان داد، جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید(احقاف 14).

بنابراین احسان و نیکی به پدر و مادر از جمله خصوصیات رفتار نیکسرتان است، و آشنایی با مقام و کرامت پدر و مادر و فراگیری چگونگی احسان به آنان نشاندهنده کرامت و بزرگواری انسان و وسیله دستیابی به موفقیت و سعادت در دنیا و آخرت است.

1چگونگی نیکی به پدر و مادر:

لزوم نیکی به پدر و مادر در نهاد آدمیان نهفته است، و احسان به پدر و مادر پاسخی هرچند ناچیز در برابر زحمت طاقت فرسای پدر و مادر از زمان قبل از تولد تا هنگام رشد و بلوغ و پس از آن است.

الان به چگونگی نیکی به والدین را می پردازیم که داشتن رفتار شایسته با دیگران، نشانه کرامت و آداب آدمی است، اما در مورد پدر و مادر، دارای اهمیت و یژه می باشد و باید با مهربانی و دلسوزی انجام پزیرد به گونه ای که نگاه ما به چشمان آن چشمی پر از رحمت و محبت باشد، سخن ما با آنان با زبان سرشار از لطافت و آداب و رفتار ما با آنان سراسر خضوع و تواضع باشد. خداوند در این باره چنین میفرماید: و بالهای تواضع خویش را از محبت و لطف در برابر آنان فرود آر(اسراء 24).

حتی اگر پدر و مادر مشرک باشند، وظیفه فرزند بردباری و رفتار پسندیده با آنان می باشد، چنانچه خداون تعالی فرموده است: و هرگاه آن دو(تلاش کردند که توبر اساس) آنچه آگاهی به آن نداری به من شرک بورزی از ایشان اطاعت مکن ولی با آن دو(پدر و مادر) به شایستگی رفتار کن(لقمان 15).

از سوی دیگر در هنگام پیری نیاز پدر و مادر به فرزندان بیشتر است و درخواستها و انتظارات فراوانی دارند به همین علت خداوند متعال سفارش ویژه ای در باره این دوران کرده است و فرزندان را از کمترین اظهار ناراحتی و خشم و تندی برحذر داشته است، چنانچه می فرماید: هرگاه یکی از آن دو یا هردوی آنها، نزد تو به سن پیری رسیدند، کمترین اهانتی به آنها روا مدار و بر آنها فریاد مزن و گفتار لطیف و بزرگوارانه به آنها بگو(اسراء 23).

2 احسان و انفاق:

در مورد چگونگی احسان و انفاق به والدین، دو نکته قابل توجه است. نخست اینکه فرزندان، قبل از درخواست والدین ، نیازهای آنان را براورده کنند تا احترام آنان به طور کامل حفظ شود.

دوم آنکه همانگونه که والدین در آغوش خود فرزندان را پرورش دادند و به طور مستقیم عهده دار تربیت، رشد و نظافت کودکان بودند، فرزندان نیز شایسته است از نزدیک و به دست خود، عهده دار احسان و انفاق والدین باشند(نمونه ج12 ص84).

چنانکه خداوند با تعبیر گویا و بدون قید و شرط میفرماید: و به پدر و مادر نیکی کنید(اسراء23)، که چنین رفتار پسندیده ای برکات فراوانی در دنیا و آخرت برای فرزندان خواهد داشت، و به ویژه هنگامی که فرزند به قدرت رسیده باشد. در قران در مورد استقبال حضرت یوسف(ع) از پدر و مادر خویش آمده است: و هنگامی که به یوسف وارد شدند، او پدر و مادر خود را در آغوش گرفت و گفت: همگی داخل مصر شوید که انشاءالله در امن و امان خواهید بود، و پدر و مادر خویش را به تخت نشاند(یوسف 99\100).

2 دعا برای پدر و مادر:

دعا نقطه رازگویی و نیازخواهی آدمی با خدا است و آشکار کننده احساسات درونی و درخواستهای باطنی در قالب کلمات و در این میان، دعای فرزند برای پدر و مادر نشان دهنده محبت قلبی و زنده بودن یاد آنان در دل فرزندان است، و قدرشناسی و وفاداری فرزندان نسبت به پدر و مادر در زمان حیات، و پس از مرگ آنها می باشد.

چنانچه خداوند مهربان فرموده است: بگو، پروردگار را همانگونه که آنها را در کودکی تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار داده است(اسراء 24).

دعا برای پدر و مادر در کنار دعا برای خود و دیگران، از اخلاق پسندیده پیامبران و بزرگان می باشد، در قرآن مجید از زبان حضرت نوح(ع) می خوانیم: پروردگارا مرا و پدر و مادرم را بیامرز(نوح 28).

پس اگر فرند هر وقتی که بخواهد همیشه پدر و مادرش در یادش بماند(چه قبل یا بعد از مرگ و یا در هنگام غریبی) دعا کند و همیشه از خداوند منان طلب آمرزش آنان کند و شاکر باشد.

آثار احسان و نیکی به پدر و مادر و انفاق به آنان:

خداوند متعال علاوه بر اینکه(دنیا) شرایط رشد، پیشرفت و گشایش روزی را برای کسانی که به پدر و مادر خویش احسان می کند، فراهم می سازد، در (آخرت) نیز از گناهان و از کارهای زشت آنان میگذرد و بهترین اعمال آنان را مورد پذیرش قرار می دهد، به عبارت دیگر، خداوند بهترین اعمال آنان را معیار رسیدگی به حساب آنان قرار می دهد و بقیه اعمال ناقص آنان را نیز به حساب اعمال خوب آنان می پذرید(تفسیر نمونه ج2 ص 33)، و آنان را در میان بهشتیان جای میدهد، چنانچه قرآن مجید می فرماید: آنها کسانی هستند که ما بهترین اعمالشان را قبول می کنیم و از گناهانشان می گذریم و در میان بهشتیان جای دارند(احقاف 16) و همچنین آیه های زیادی آمده است در مورد نیکی به پدر و مادر مانند سوره مریم آیه 32 که می فرماید: و مرا(خداوند) نسبت به مادرم نیکو کار قرار داده است.

و همچنین در آیه 14 می فرماید: نسبت به پدر و مادرش نیکوکار بود.

و در سوره نمل آیه 19 می خوانیم: پروردگارا، به من الهام کن که نعمتی که به من و به پدر و مادرم بخشیدی شکر کنم. و همچنین در سوره ابراهیم آیه 41 میخوانیم: پروردگارا، مرا و پدر و مادرم را و مومنان را در روز قیامت ببخشای.